zelfbekwaamheid

Digitale StudieCoach

het model van de Gouden Driehoek

Als ik als kind ergens geen zin in had, dan zei mijn moeder vaak "Dan maak je maar zin". Ik vond dat toen een vreselijke opmerking, want hoe kon je nou zin maken? Maar als psycholoog vind ik dit eigenlijk niet zo'n gek idee. Want als je het een beetje slim aanpakt dan kan je in ieder geval tegenzin overwinnen. En als je eenmaal bezig bent, dan valt het meestal wel mee. En sterker nog, het bezig zijn geeft zelfs voldoening, je krijgt er zin in en dat houd je aan de gang. Hoe zin te maken? Gebruik het hier beschreven model van de Gouden Driehoek.

Of het nu gaat om een opleiding volgen, leren piano spelen of Tai Chi leren, het model van de Gouden driehoek is bruikbaar. Succes en voldoening zijn niet afhankelijk van onduidelijke zaken als 'wilskracht' en 'doorzettingsvermogen', maar hangen duidelijk samen met drie door JOU te beinvloeden punten.

animatie gouden driehoek (1:05)

zeer korte uitleg in woorden

Het model van de Gouden driehoek helpt te studeren met succes en voldoening

Bepaal JOUW concrete en haalbare (sub)doelen zodat je vooruitgang kunt zien. Vuistregel: te veel is onhaalbaar en gaat niet lukken, maar te weinig is saai en je aandacht verdampt. Maak een goed plan van aanpak, verdeel je tijd voor studie en andere activiteiten, denk aan goede werkomstandigheden en voer dat plan uit.
Span je in en haal die doelen. Lang niet gestudeerd? Dan is een half uur studeren een prima prestatie en een basis voor meer actie. Bouw het op. Denk realistisch na hoe JIJ deze kleine successen hebt behaald en kan uitbreiden. Geluk gehad?, toeval?, deze keer was het wel heel gemakkelijk? ... Is niet waarschijnlijk, want succes is het resultaat van jouw inspanningen. Nog veel te doen? Pak het dan zo aan.
Ontwikkel zelfbekwaamheid op dit gebied: JIJ hebt dit subdoel gehaald op JOUW manier en zo kan JIJ het aan. Daar is tijd voor nodig, want vaak is jouw beeld van zelfbekwaamheid verbonden met jouw levensgeschiedenis.

En ben jij een gemakkelijke uitsteller, of laat jij je snel van de wijs brengen door tegenslagen, maar wil je toch leren piano te spelen, Tai Chi te doen of een opleiding te volgen, dit model kan je een stuk verder helpen. En daarbij: compenseer deze persoonlijkheidstrek met extra aandacht voor optimale werkomstandigheden, een goede werkplek en helderheid over jezelf. Ontwikkel een 'mindset' waardoor jouw veerkracht bij tegenslag toeneemt.

overzicht studeren met aandacht

Uitleg van het model van de Gouden driehoek

Iets leren of dat nou leren piano spelen is, auto leren rijden of boeken bestuderen als voorbereiding op een proefwerk of examen, het gaat niet altijd even gemakkelijk. Ook als je er de capaciteiten voor hebt, ook als je dit echt wil leren, zullen er naast plezier en vooruitgang onvermijdelijk kleinere of grotere tegenslagen zijn. Dat hoort bij het leerproces, maar soms lijkt het maar niet te lukken en groeit de tegenzin. Dat kan met het volgende te maken hebben.

Studeren met succes en voldoening is niet alleen het gevolg van goede planning, time management, studievaardigheden, volhouden als je er eigenlijk geen zin meer in hebt, enz. Dat is zeker nodig, maar er is nog iets zeer belangrijks, namelijk het besef dat JIJ deze taak aankunt. Dat houdt niet zozeer een algemeen sterk zelfvertrouwen in, want dat kan zelfs gemakkelijk leiden tot overschatting van jezelf en onderschatting van de taak. Dat kan samenhangen met onrealistisch optimisme.
Het gaat er ook niet om dat je in het algemeen verwacht dat je bijvoorbeeld met hard studeren een examen kan halen. Het punt is, dat je beseft dat JIJ met hard studeren dat examen kan halen; dat je deze specifieke taak aankunt en met succes kan voltooien. Dat is een bepaald soort geloof in jezelf en wordt wel het 'beeld van waargenomen zelfbekwaamheid' (self-efficacy expectation) genoemd. Dat wordt op deze pagina´s verder uitgewerkt.

'Self-efficacy' is het geloof dat iemand heeft dat hij of zij in staat is om een specifieke taak met succes af te maken of om te gaan met een specifieke situatie. Zwakke 'self-efficacy' kan er toeleiden dat iemand vreest dat de taak moeilijker is dan deze feitelijk is. Dat leidt tot slechte planning, toename van stress en uitstellen van beginnen aan een taak of deze volhouden. Want als je niet gelooft dat je inspanning leidt tot de gewenste uitkomst, waarom zou jij je nog inspannen? 'Het lukt mij toch niet!' geeft een naar gevoel en remt iedere actie. Het kan leiden tot onrealistisch pessimisme.
Sterke 'self-efficacy' leidt er toe dat tegenslagen meer worden ervaren als een interessante uitdaging en tot meer inspanning. 'Wat is hier aan de hand?' 'Hoe zit dit nu?' 'Dit is moeilijk ... laat ik dit nog eens proberen te begrijpen (nog eens doen)' geeft een zekere strijdlust en zet aan tot actie.

Het beginnen met een taak en daarmee doorgaan staat dus in verband met het besef deze taak met succes af te kunnen maken. Wie onzeker is of hij / zij een taak aankan, zal deze taak gemakkelijk uitstellen om het risico van mislukken te voorkomen. Dit beeld wat je van jezelf hebt heeft sterke invloed op je gedrag, maar je gedrag heeft weer sterke invloed op het beeld van 'waargenomen zelfbekwaamheid'. Maar ook de wijze waarop je over jezelf en jouw prestaties nadenkt heeft invloed en wordt beïnvloed door die andere punten. Het gaat dus om drie onderling samenhangende punten.

Nauwkeuriger gezegd: waargenomen zelfbekwaamheid staat in wisselwerking met het stellen van haalbare (sub)doelen enerzijds en met behalen van prestaties en daar realistisch over nadenken anderzijds. In de figuur is dit in de vorm van een driehoek weergegeven om te laten zien dat deze punten elkaar onderling beïnvloeden. Die drie punten kunnen elkaar versterken en je zou dan kunnen spreken van een 'Gouden Driehoek'.

Zelf-bekwaamheid op een specifiek gebied

Prestaties op dat gebied
en daar realistische over nadenken Concrete, haalbare (sub)doelen

Samengevat: wie zichzelf als zelfbekwaam op een bepaald gebied ervaart zal een taak met een goede en haalbare doelstelling aanpakken en daardoor de kans op succes vergroten. Als jij je realiseert dat jij dit succes hebt behaald, dan zal dat ook weer bijdragen tot de overtuiging dat jij dit soort taken aankan.

Er bestaan natuurlijk persoonlijkheidsverschillen tussen mensen en in de Big-5 theorie worden vijf belangrijke trekken onderscheiden. Sommigen hebben bijvoorbeeld een sterke trek 'zorgvuldigheid' (conscientiousness) die samenhangt met aanpakken, niet uitstellen en doorgaan bij tegenslagen. Anderen zijn minder 'zorgvuldig' en komen moeilijk op dreef, laten zich gemakkelijk afleiden en gaan niet door met een taak als er tegenslagen zijn. En die tegenslagen zijn er altijd: het is meer dan je dacht, iemand belt je terwijl je net zo lekker aan het werk was (en je neemt de telefoon op!), of je gaat je vertwijfeld afvragen of je dit ooit kan begrijpen, enz. De eerste 'zorgvuldige' groep heeft een soort veerkracht bij tegenslag (resilience), terwijl de tweede groep zich snel van de wijs laat brengen.

En voor de minder 'zorgvuldigen' onder de lezers: compenseer deze persoonlijkheidstrek met extra aandacht voor optimale werkomstandigheden (´Ik ben niet bereikbaar, want ik leer´), een goede werkplek en helderheid over jezelf. Ontwikkel een 'mindset' waardoor jouw veerkracht bij tegenslag toeneemt. Twee belangrijke punten zijn

als je iets leert dan maak je fouten en dat is onvermijdelijk, maar als je daar nieuwsgierig als een klein kind naar kunt kijken, dan leer je juist van die fouten
leren is niet altijd 'leuk' en soms zal de tegenzin groot zijn, maar je kunt het leerproces wel veraangenamen zoals in het model van 'Gouden Driehoek' wordt beschreven. En daar gaat deze pagina verder over.

Voor ieder van de drie punten van de Gouden Driehoek geldt dat deze activiteiten kunnen stimuleren of kunnen hinderen. Wie bijvoorbeeld een vaag, weinig concreet of onhaalbaar doel stelt vergroot de kans op mislukken. Maar ook wie mislukken aan zichzelf toeschrijft en succes aan de omstandigheden maakt het zichzelf met deze onrealistische opvattingen zeer moeilijk en verkleint de kans op succes. Ook als je haalbare en concrete (sub)doelen formuleert en steeds meer realistisch nadenkt over jouw vorderingen en successen, dan kan toch een zwak beeld van zelfbekwaamheid zeer hardnekkig zijn. Het beeld dat je van jezelf hebt heeft vaak een lange geschiedenis en kan hardnekkig zijn. Twee mogelijke oorzaken daarvan worden nu kort besproken.

Oorzaken van een zwak beeld van zelfbekwaamheid

Het beeld dat je van jezelf hebt kan gebaseerd zijn op typeringen van anderen (ouders, onderwijzers, docenten, enz.). Soms zijn dat opmerkingen van lang geleden. Als dit maar vaak genoeg tegen jou gezegd is, dan kan dat effect op jou hebben. Je kunt gaan geloven dat jij zo bent en dan ga jij je er ook naar voelen en gedragen. Hieronder worden een aantal studenten geciteerd en het effect dat deze opmerkingen op hen had.

typering van anderen	effect op jouw
1. 'Jij bent altijd zo chaotisch'	Ongeordend gedrag als dat niet zo handig is
2. 'Je kunt het wel, maar je bent gewoon lui'	Te laat beginnen, onvoldoendes halen en toch er van overtuigd zijn dat je het best zou kunnen als je maar harder werkte
3. 'Jij bent echt een mavo-kindje'	Onzeker voelen over jezelf
4. 'Je bent net als je vader, die stelt ook alles uit'	Uitstellen als het in je nadeel is

Probeer deze echo's van vroeger van je af te schudden en corrigeer deze. Dat kan zeer lastig zijn en veel tijd kosten. Voorbeelden hiervan zijn:

Kennelijk ben ik een flexibel persoon en dat kan een bron van creativiteit zijn. Ik moet er wel een beetje mee oppassen als dat in mijn nadeel is en leren mijn aandacht te richten op voor mij belangrijke zaken.
Ik kan het, laat ik het dan maar doen en het risico nemen dat ik, ondanks mijn inspanning, ook wel eens zak.
Ik heb al veel intellectuele prestaties geleverd anders zou ik niet hier zitten. Iemand heeft zich kennelijk behoorlijk vergist.
Ik ben een apart persoon en geen kloon van mijn vader. Had mijn moeder soms via mij iets aan mijn vader te zeggen?

Ook jouw leergeschiedenis in verband met presteren heeft invloed op je zelfbeeld. Wie bijvoorbeeld op grond van vroegere teleurstellingen niet gelooft in staat te zijn tot iets, zal daar niet aan beginnen of er bij tegenslag snel mee ophouden. Als je bijvoorbeeld jezelf ziet als iemand 'met geen enkele zelfdiscipline' en daarbij zegt 'ik ben nu eenmaal zo', dan wordt het op tijd afhebben van een opdracht bijna onmogelijk. Dit zijn zichzelf waarmakende voorspellingen die onzekerheid over jezelf versterken, succes als toeval zien en tot onduidelijke doelstellingen leiden. Maar met dit model kan je een begin maken met een nieuwe aanpak.

overzicht studeren met aandacht

Robert M. Topman, Studentenpsycholoog b.d., Universiteit Leiden