Studeren met aandacht

Studieconcentratie
	Digitale StudieCoach

Studeren en concurrentie
Studenten klagen nog al eens over gebrek aan concentratie, zeggen het gewoon niet te kunnen opbrengen om met de studie te beginnen of bemerken tot hun schrik dat ze aan het einde van de dag niets zijn opgeschoten. Waarschijnlijk ontbreekt het deze studenten aan aandacht voor de studie en is er geen sprake van voldoening in de studie. Deze informatie helpt bij het aanpakken van deze problemen. Maar eerst is het nodig om even stil te staan bij de klacht. Hoe wordt de klacht onder woorden gebracht en wat wordt er eigenlijk gezegd? *'Ik kan mij niet concentreren'. Wie er vanuit gaat dat concentratie iets is wat je wel of niet hebt, maakt zichzelf afhankelijk van ongrijpbare factoren. Wat concentratie wordt genoemd is te beschrijven als het richten van aandacht. In het algemeen is het zo dat iemand de aandacht richt op wat op de één of andere manier interessant is voor die persoon. Vaak zijn er op één bepaald moment meer zaken die interessant zijn en aandacht trekken. Hoe hier nu mee om te gaan is de vraag en antwoorden op deze vraag worden hier besproken. 'Ik kan het gewoon niet opbrengen'. Wie zo over zichzelf spreekt, suggereert geen energie te hebben voor een bepaalde activiteit. Het zou kunnen dat er redenen zijn om uitgeput te zijn (ziekte, overwerkt zijn, enz.), maar meestal gaat het om een denkpatroon. Met dit denkpatroon wordt de verantwoordelijkheid voor de eigen daden ontkend. Je suggereert dat je helaas afhankelijk bent van ongrijpbare factoren en dat je daar helaas niets aan kunt doen. Wat er wel* te doen valt, zal hier worden besproken. *'Na een dag studeren ben ik niets opgeschoten'*. Dit is een zeer ontmoedigende constatering die doorgaan met de studie zeer zal hinderen. Kennelijk ben je weinig productief bezig en de vraag is hoe je dit kunt verbeteren. Met deze informatie kun je jouw productiviteit verbeteren.
Studeren en blijven studeren is een keuze. Er is voortdurend concurrentie met andere interessante gedachten ('Wat zou er op mijn e-mail staan?'), gevoelens ('Ik ben verliefd') en activiteiten ('Eerst even koffie drinken met mijn huisgenoten'). Het is niet altijd even gemakkelijk hier mee om te gaan. Maar wie net doet of er geen keuze is, maakt zich afhankelijk van denkpatronen die hulpeloosheid versterken: 'Ik kan er niets aan doen, want .....' Voor de liefhebbers van geruststellende hulpeloosheid zijn de uitstelmoezen pagina's zeker aan te bevelen. Er bestaan twee elkaar aanvullende strategieën om te bevorderen dat je doet wat je van plan was te doen, namelijk 'top down control' en 'bottom up control'. Daarnaast zijn er drie condities te formuleren die studeren met aandacht en voldoening bevorderen: duidelijk geformuleerde doelen, merkbare resultaten, een uitdagend niveau dat je aankunt .
'Top down control'
Wie iets wil in een context van concurrentie zal zichzelf als het ware van boven af moeten sturen. Een eerste vereiste is dat er prioriteiten worden gesteld. Prioriteiten stellen houdt een keuze in en leidt vaak tot een volgorde van activiteiten. Eerst dit en dan dat. Dat geldt uiteraard niet alleen voor studeren! Wie alles door elkaar laat lopen komt tot weinig en de kwaliteit daarvan valt ook tegen. Zeker als het niet goed gaat met de studie is ingaan op afleidende activiteiten maar al te aantrekkelijk. De confrontatie met de tegenvallende studieresultaten wordt vermeden en andere bezigheden kunnen heel bevredigend zijn. Betaald werk, sociale activiteiten, tv kijken, enz. kosten tijd en zullen een plaats moeten vinden in een (studie)werkplan met duidelijke time management. Uit ervaring blijkt dat wie een goed werkplan heeft opgesteld en zich daar aan houdt, productief en met voldoening kan studeren en daarnaast tijd genoeg heeft voor andere activiteiten ('basic' informatie over tijdgebruik). Over het omgaan met afleidende gedachten zijn de volgende tips te geven Gedachten die afleiden zijn soms net jengelende kinderen die om aandacht vragen. Of anders gezegd, de onderwerpen waar je aan denkt trekken je aandacht en zijn kennelijk belangrijk voor je. Neem de tijd om daar aandacht aan te geven, maar wel op het goede moment. Maak daarvoor een duidelijke afspraak met jezelf (tijdens de lunchpauze schrijf ik daar wat over op, of vanavond spreekt ik met iemand over dit onderwerp). Je kunt jezelf min of meer sturen met de gedachte 'niet nu, maar straks'. Doe dat op een vriendelijk manier, want dwingen helpt niet. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Speciale aandacht is nodig voor gedachten die ontmoedigen als 'Het is zo veel en zo moeilijk', 'Ik kan het niet. ', enz. Op zich gaat het om belangrijke overwegingen in verband met de zwaarte van de taak en jouw mogelijkheden om deze aan te kunnen. Overdenk dat echter op een ander moment. Stel jezelf een haalbare 'target', dat wil zeggen een taak die in een bepaalde tijd haalbaar is (bijvoorbeeld: 10 pagina's in het komende uur aandachtig bestuderen.) Schuif de ontmoedigende gedachten even opzij en ga aan de slag. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Ook is speciale aandacht nodig voor gedachten die suggeren dat studeren niet nodig is als 'Er is nog tijd genoeg', 'Eerst even wat anders doen en dan ben ik geconcentreerd', enz. Dit zijn meestal gewone smoezen. Je hebt niet zo'n zin om te studeren en je bedenkt een rechtvaardiging om het studeren uit te stellen. Ook hier geldt: Stel jezelf een haalbare 'target', dat wil zeggen een taak die in een bepaalde tijd haalbaar is (bijvoorbeeld: 10 pagina's in het komende uur aandachtig bestuderen.) Prik door de smoes heen, laat deze leeglopen en ga aan de slag. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Schrijf de gedachten op een bloknoot op, zet er een streep onder, doe de bloknoot dicht en schuif deze opzij. Straks geef je hier aandacht aan en niet nu! Je neemt even de tijd voor deze gedachten en laat ze daarna los. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Ook op een andere manier kan je merken dat je met weinig aandacht studeert (je schiet niet op of het dringt niet tot je door). Sturing van jezelf is dan mogelijk met bij voorbeeld de gedachte 'Nog een half uur en dan pauzeer ik. Let even op en maak dit stuk af'. Deze gedachte stuurt omdat er sprake is van een studieritme (werken, pauzeren en weer werken), vriendelijke zelfsturing ('let even op' en niet 'Ik MOET ...') en een duidelijk (sub)doel ('dit stuk'). Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is.
'Bottom up control'
Voorkom zo veel mogelijk de concurentie van gedachten, gevoelens en activiteiten die als het ware van onder af binnen sluipen door goede werkomstandigheden te scheppen. Neem 'preventieve maatregelen' die verhinderen dat je wordt afgeleid. Hierdoor wordt het gemakkelijker je aandacht bij de studie te houden. Condities die studeren met aandacht bevorderen zijn Maak een stimulerende werkomgeving. Studeer in een omgeving (bibliotheek, eigen kamer) die uitlokt dat je aan het werk gaat en aan het werk blijft. Dat zal over het algemeen een rustige omgeving zijn, maar ook weer niet zo stil dat je begint in te suffen. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Als je van plan bent op je kamer te gaan studeren en je verwacht door huisgenoten of ouders te worden gestoord ('Kom je even koffie drinken?') kondig dan van te voren aan dat je niet wil worden gestoord. Informeer eventueel wanneer jij wilt pauzeren. Plak een bordje NIET STOREN op de deur en ga niet in op acties van analfabeten. Zet de telefoon uit en een telefoonbeantwoorder aan. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Ruim je bureau op en leg daar alleen studiespullen neer. Muziek KAN aan goede achtergrond vormen, maar muziek waar je echt naar gaat luisteren uiteraard niet. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Studeer actief, dat wil zeggen maak onderscheid tussen hoofd- en bijzaken, stel jezelf vragen (meer informatie ). Stel haalbare doelen op, bij voorbeeld 'In het komende uur ga ik 10 pagina's bestuderen en ik maak daarvan korte aantekeningen' (10 tips voor studenten met studieproblemen). Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Studeer in een goed ritme van studeren (niet langer dan een uur) en kort pauzeren. Ga niet door totdat je zeer moe bent omdat je dan al enige tijd de stof niet goed meer in je opneemt. Bepaal op welke tijd van de dag je het meest aandachtig kunt studeren. Meestal is dat niet na een maaltijd of 's avonds zeer laat. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is. Het kan ook voorkomen dat je onrustig steeds weer denkt aan dingen die je moet of (graag) wilt doen. Soms is het verstandig om eerst iets te regelen (een afspraak te maken, een brief te schrijven, een plan op te stellen hoe je een probleem gaat oplossen) en daarna aan de studie te gaan. Spreek dan hiervoor een beperkte tijd met jezelf af en stel eventueel de wekker in. Maar pas op dit niet als een uitvlucht te gebruiken en noodzakelijke taken met een quasi-reden / logisch klinkend excuus uit te stellen. Plan bepaalde activiteiten en ga dan terug naar het werk. Kruis dit vakje aan als deze tip bruikbaar voor jou is.

Meer tips nodig? Zie 10 tips voor studenten met concentratieproblemen, onderdeel van de website Studieondersteuning, Universiteit Leiden.
Overzicht studeren met aandacht
Robert M. Topman, Studentenpsycholoog b.d., Universiteit Leiden